Việc dựng lại thời tiền sử từ những chứng cứ đa ngành rời rạc và không hẳn khớp nhau, dẫn đến những kiến giải khác nhau về nguồn gốc các dân tộc, tùy thuộc trường phái của học giả. Mặt khác ở một số nước đông và đông nam Á, chủ nghĩa dân tộc và hoạt động đồng hóa vào văn hóa thống trị (ví dụ Thái hóa hay Thaification) đưa đến những diễn giải lịch sử theo định hướng cầm quyền. Nó làm cho ở các quốc gia khác nhau thì thời tiền sử và cả lịch sử của một vùng nào đó có thể được mô tả khác nhau. Liên quan đến nguồn gốc các dân tộc ở Việt Nam‎, sự khác nhau xảy ra trong khái niệm người tiền sử, vùng cư trú, và người Việt từ đâu tới.

Người Việt cổ và người tiền sử

Giới khảo cổ học chính thống Việt Nam có kết quả khảo sát đồ sộ về các di chỉ người tiền sử. Cách công bố, cùng với mô tả địa tầng là liên tục, cho ra cách hiểu người tiền sử trên lãnh thổ Việt Nam là tổ tiên của người Việt hiện nay[39][40].

Năm 2016 Viện Khảo cổ học công bố "Phát hiện chấn động về người Việt cổ cách nay 80 vạn năm ở Gia Lai", là kết quả nghiên cứu hợp tác với Viện Khảo cổ học - Dân tộc học Novosibirsk, Viện Hàn lâm Khoa học Nga, khảo sát di tích thời đại Đá cũ ở thị xã An Khê [41]. Sau đó năm 2018 công bố lại tại Huế về "người tiền sử An Khê cách đây 800.000 năm", và được truyền thông chính thống tán thưởng [42].

Một số nhà nghiên cứu ngoài viện, như Hà Văn Thùy, phản bác kết luận này [43]. Về logic thì trong 800 Ka đã qua người ta di cư, và để coi "người tiền sử An Khê" là tổ tiên "người Việt" thì cần nhiều bằng chứng hơn nữa lấp kín thời gian 800 KA, chứ không thể thô thiển như vậy.

Mặt khác lý thuyết hiện đại nêu rằng loài homo sapiens ra đời cách nay 200 Ka, và di cư đến Đông Nam Á trong 2 đợt vào cỡ 70 và 30 Ka BP. Phát hiện An Khê này không có các mẩu xương để phân tích DNA, nên không đủ thông tin để bổ sung là một điểm có hóa thạch 800 Ka ứng với Homo erectus vào bản đồ thế giới các di chỉ, nêu trong mục Danh sách các hóa thạch tiến hóa của con người.

Vùng cư trú của người Việt cổ

Vùng cư trú (lãnh thổ) của người Việt cổ là chủ đề có nhiều ý kiến khác nhau, trong đó có vấn đề vùng "Bách Việt" có quan hệ như thế nào đến người Việt cổ.

Lãnh thổ truyền thuyết của người Việt cổ là nước Xích Quỷ, được nói là "phía bắc giáp hồ Động Đình", hay là vùng phía nam sông Trường Giang trở xuống [44]. Vùng có phần chung với vùng hồi đầu công nguyên gọi là Bách Việt, là vùng được lý giải giữa "trăm tộc" và "trăm công quốc". Đó cũng là vùng được coi là nơi Các sắc tộc Thái hình thành, cư trú và từ đó phát tán, nhưng người Thái Lan không nhắc đến từ "Việt" [45].

Phần lớn Bách Việt đến nay đã sáp nhập và đồng hóa vào Trung Quốc, nay cố gắng đồng hóa cả phần lịch sử. Dịp từ giữa tháng 12/1998 đến 3/1999 nhân kỷ niệm 10 năm kết nghĩa giữa hai thành phố Fankfurt (Đức) và Quảng Châu (Trung Quốc), cuộc triển lãm có tên là "Schätze für König Zhao Mo - Das Grab von Nan Yue" (Bảo vật vua Triệu Mộ - lăng mộ vua Nam Việt) được tổ chức tại Fankfurt và München.[46]

Hàng ngàn vật trưng bày là cổ vật đồ tùy táng trong ngôi mộ, như trống đồng, thạp đồng, gương đồng, đồ gốm, ngọc bích... được người Trung Quốc giới thiệu là đưa từ "Tây Hán Việt Vương mộ bác vật quán". Tuy nhiên các chuyên gia khảo cổ học và cổ sử người Đức đã khẳng định các trưng bày là đặc trưng của văn hóa Đông Sơn do dân Lạc Việt thời Hùng Vương chế tác, và đã sửa tên tiếng Đức của triển lãm.[46]

Chẳng những thế Nhân Dân nhật báo bản hải ngoại ngày 19/6/2014 còn đăng những bài như "Phụng khuyến Việt Nam tảo hồi đầu" (奉劝越南早回头; Kính khuyên Việt Nam sớm quay đầu), với ý coi rằng Việt Nam là phần ly tách và nay cần sớm quay lại với họ [47].

Hoàn cảnh như vậy ngăn chặn khả năng nghiên cứu xác minh truyền thuyết về Bách Việt.

Người Việt từ phương bắc, nam hay tây

Từ truyền thuyết về Kinh Dương Vương [44] và ảnh hưởng của Hán học trong vùng văn hóa Đông Á, một lượng lớn nhà văn hóa Việt các thời đại đã coi nguồn gốc người Việt là từ phương bắc.

Tuy nhiên định hình của một dân tộc là ngôn ngữ, phong tục tập quán, cùng với đặc điểm nhân chủng và di truyền, xác định phần lớn các dân tộc ở Việt Nam là phương nam.